Početak austro-njemačke ofenzive. Pad Beograda
Tokom septembra 1915. godine, da bi zavela srpsku komandu, nemačka artiljerija je nekoliko puta pucala na srpske obale Dunava i Save. 5-6. Oktobra 1915. godine započela je stvarna artiljerijska priprema Mackensenovih armija kako bi se pripremio prijelaz. Austro-njemačke trupe, uz podršku Dunavske flotile, počele su prelaz 7. oktobra. Iz Bosne su austrougarske trupe napale Crnu Goru, prignječivši njenu vojsku kako ne bi mogla, kao tokom kampanje 1914. godine, napasti bok austro-njemačke vojske.
Prelazak austro-njemačkih trupa kod Beograda pokazao se dugim i prepun prepreka, morali su zauzeti dobro utvrđeno i povoljno za odbranu, u svom prirodnom položaju, mostobran. Prijelaz je otežavala potreba za čišćenjem plovnih puteva obiju rijeka od minskih polja. Osim toga, počeo je uragan koji je trajao više od sedmice. Razbacao je i oštetio neke brodove i na nekim mjestima odsjekao iskrcanu avangardu od glavnih snaga. Međutim, isturene jedinice bile su toliko ojačane da su izdržale srpske kontre čak i bez podrške glavnih snaga. Važnu ulogu u uspjehu austro-njemačkih voskova imala je teška artiljerija koja je potisnula veći dio srpske artiljerije i uništila utvrđenja. Važnu ulogu u prelasku imali su i brodovi Dunavske flotile, podržavajući desantne trupe vatrom, potiskujući srpske baterije. Austro-njemačke trupe koristile su reflektore koji su noću čistili mine, zaslijepili neprijateljske reflektore, osvjetljavali artiljerijske ciljeve i prekrivali trupe koje su prelazile svjetlosnom zavjesom.
Transport trupa preko Dunava
Operativnim planom predviđen je prelazak Austro-Njemačke preko Drine, Save i Dunava. U isto vrijeme, 3. armija morala je preći desni bok, snage od jedne i pol divizije, kojoj se pridružila i grupa bosanskih Višegrada, savladavši koljeno koje su formirali Drina i Sava u Mačvi, a prešla je i preko Sava uz pomoć parnih trajekata pod okriljem vatrogasnih monitora i naoružanih parobrodima Dunavske flotile. Sa svojim centrom (tri divizije austrougarskog 14. korpusa), 3. armija je trebala u noći 7. oktobra trajektima i preko vojnog mosta pod okriljem brodova Dunavske flotile preći Savu kod Progara. Trupe 14. korpusa trebale su 7. oktobra izgraditi pontonski most u Bolevcima. Na lijevom boku, 26. austrougarska divizija trebala je preći Savu kod Ostružnice kako bi odvratila pažnju Srba, a 22. njemački rezervni korpus trebao je Savu natjerati iznad Velikog ciganskog ostrva kako bi sa jugozapada pokrio srpsku prijestolnicu. Nemačke trupe trebale su učestvovati u zauzimanju Beograda i pridružiti se 8. austrougarskom korpusu, koji je napredovao od Zemlina. Važnu ulogu na početku operacije imala je Austrougarska Dunavska flotila pod komandom kapetana 1. reda Karla Lucicha.
Njemačka 11. armija trebala je preći Dunav istovremeno u tri kolone: kod Palanke i Baziasa, 10. rezervni korpus napredovao je prema Ramu; kod Dunadomba - 4. rezervnog korpusa preko dunavskog ostrva Temesziget do Kostolakija, a od Kevevara 3. rezervnog korpusa u pravcu stare turske tvrđave Semendrije. Niz rijeku kod Orsove trebala je djelovati austrijska grupa generala Fühlonna. Grupa Orsovskaya obavljala je uglavnom demonstrativni zadatak. Trebala je dezinformisati i prikriti srpske trupe. Zatim je morala uspostaviti kontakt s Bugarima i zajedno s Prvom bugarskom armijom zauzeti izbočenje srpske teritorije u zavoju Dunava kod Kladova kako bi osigurala slobodnu plovidbu duž Dunava.
Feldmaršal August von Mackensen
Ofanziva 3. austrougarske armije. Vojska Kövessa provela je pet dana na prelazu, dok je srpska vojska tvrdoglavo branila svoj glavni grad. Austro-njemačka artiljerija izvela je snažnu artiljerijsku paljbu. Tako je 6. oktobra u podne teška artiljerija 8. austrougarskog korpusa počela pripremu prelaska četverosatnom orkanskom vatrom iz 70 teških i srednjih i 90 lakih topova. Nakon toga je uslijedila gelerska vatra kako bi se spriječili pokušaji obnove srpskih baterija.
Osmi austrijski korpus morao je prevaliti najduži put vodom, oko 4 km, od Zemlinskog kraja do Beograda. Njegov štab je napravio grešku u planiranju i prvi ešalon 59. pješadijske divizije umjesto vremena predviđenog za slijetanje u 2 sata i 50 minuta. prišao srpskoj obali u 4 sata. A artiljerijska priprema završena je prema planu tačno u 2 sata. 50 minuta Stoga su se austrijske jedinice morale iskrcati bez topničke potpore. Kao rezultat toga, ali i zbog snažnog otpora Srba, prelazak je bio otežan. Osim toga, rastuća voda u rijekama poplavila je otoke na ušću rijeke. Save i nizinskih područja dunavske obale, što je pogoršalo uslove za iskrcaj i nije dozvolilo dovod telegrafskog kabla do srpske obale. Iskrcana avangarda ostala je bez komunikacije i nije mogla prijaviti potrebu za artiljerijskom podrškom. To je dovelo do činjenice da su prednji udarni bataljoni pretrpjeli značajne gubitke u ljudstvu i materijalu.
Tek 9. oktobra parovi su se približili i, slijedeći trupe 59. pješadijske divizije, prevezli 57. pješačku diviziju, što je omogućilo austrougarskim trupama da konačno zauzmu Beograd. Udarne grupe austrougarskih trupa nadirale su sa sjevera u grad i tvrđavu Beograd, zauzele kaštel i Vračarska uzvišenja.
22. njemački rezervni korpus stigao je do rijeke Save 6. oktobra uveče. Srpske trupe bile su na visinama Banova, koje se toliko uzdiglo iznad suprotne obale da se tokom dana približavalo rijeci niz nisku i vrlo močvarnu lijevu obalu rijeke. Sava je bio izuzetno težak. Stoga su trupe noću počele prelaziti rijeku. Iza malih ostrva u blizini austrijske obale unaprijed su bili skriveni pontoni koje su donijeli pioniri (saperi), 10-15 komada za svaki prelazni puk. Iskrcavanje trupa na pontone počelo je nakon 2 sata. noći 7. oktobra. U roku od 15-20 minuta. prvi ešaloni već su se iskrcali na srpsku obalu i na cigansko ostrvo. Ostatak trupa je krenuo za njima. Dok su trupe prelazile noću, gubici njemačkih trupa bili su mali, ali u zoru se srpska artiljerija pojačala i uvelike se povećala. Izgubivši do dvije trećine pontona, njemačke trupe oko 8 sati. u jutarnjim satima prelaz je bio obustavljen.
Napredne jedinice (otprilike jedan bataljon po puku) morali su cijeli dan odoljeti srpskim kontranapadima. Nijemce i Austrijance spasila je činjenica da se glavne snage srpske vojske još nisu uspjele pregrupisati sa bugarskog pravca. Prelazak je nastavljen tek u večernjim satima, ali uz veće gubitke nego prvog dana. Osmog oktobra, desni bočni 208. rezervni puk zauzeo je prvu liniju srpskih položaja i otišao u pozadinu Srba braneći cigansko ostrvo, što ih je nateralo da se žurno povuku. Kao rezultat toga, 207. pješački puk uspio je zauzeti servisni srpski most koji povezuje Cigansko ostrvo sa obalom. To je olakšalo prelazak. Zatim su njemačke trupe krenule u juriš na strme Banovske visove. Nekoliko sati kasnije, zahvaljujući snažnoj podršci teške artiljerije, njemačke trupe slomile su otpor Srba.
Zahvaljujući ovom uspehu, 43. nemačka rezervna divizija zauzela je 9. oktobra predgrađe Beograda - Topčidere. Istog dana, nakon teških uličnih borbi, austrijske trupe zauzele su Beograd. Braneći grad, ubijeno je oko 5 hiljada Srba. Mnogi stanovnici glavnog grada i ljudi iz drugih mjesta, sjećajući se zvjerstava iz prošlosti austrougarske invazije, kada civili nisu stajali na ceremoniji, pljačkali, silovali i ubijali, napuštali svoje domove i pridružili se vojsci koja se povlačila. Katastrofa je počela. Zemlja se raspadala pred našim očima.
Tako su trećeg dana operacije austro -njemačke trupe zauzele glavni grad Srbije - Beograd. Međutim, prelazak u Beogradu je kasnio i bio je završen umjesto jedan u tri dana. Pogrešan proračun prelaska austro-njemačke komande mogao bi cijeli poduhvat pretvoriti u propast, ako ne i zbog upornosti Nijemaca, koji su slomili otpor Srba sa velikim gubicima za sebe, kao i zbog slabosti srpske armije na beogradskom pravcu i potpunu nadmoć austrougarskih trupa u teškoj artiljeriji.
Izvor: N. Korsun Balkanski front Svjetskog rata 1914-1918.
Ofanziva 11. njemačke armije. Prelazak 11. njemačke vojske pripremljen je već u proljeće-ljeto 1915. godine. Austrijski saperi izvršili su izviđanje rijeke, završili utvrđivanje položaja na svojoj obali, popravili puteve i mostove. Rekognosciranjem je otkriveno da je dionica od ušća rijeke pogodnija za prelazak. Karasa do Baziasa, što je omogućilo tajnu koncentraciju trupa i plovila. Prelazak je planiran odjednom na četiri mjesta: ušće rijeke. Karasa, Zmijsko ostrvo, ušće rijeke. Nera i Bazias. Planirano je da se izgradi most koristeći Zmijsko ostrvo.
Sva su ta mjesta pomno proučena i pripremljena za prelazak, uzimajući u obzir vremenske uslove, stanje vodostaja i vjerovatne akcije srpskih trupa. Ušća rijeka Karas i Nera očišćena su od sedimenata i mina, a njihov plovni put produbljen je miniranjem kako bi čamci i pontoni mogli prolaziti tamo. Osim toga, inžinjerijske službe pripremile su gustu mrežu puteva na mjestima gdje su trupe bile na početku, postavile su znakove za trupe i postavile osmatračnice. Značajka iskrcavanja trupa na ovo područje bio je uragan koji je nekoliko dana prekidao redovnu plovidbu i ometao operacije čišćenja.
Prije početka operacije, austrijski saperi podigli su osam teglenica koje su potonule izvan otoka Ponyavice, te parobrod potonuo srpsko topništvo u crkvi sv. Moldavija. Uz velike napore, teglenice su podignute i fiksirane, postavljene na obali otoka Ponyavice pod okriljem šume i grmlja. Parobrod je također podignut i prevezen na ostrvo Ponyavica, prekriven drvećem. Osim toga, Nijemci su noću bacili oko 100 polu-pontona, koji su spušteni uz rijeku. Karasu do ušća, a zatim uz rijeku. Dunav do Zmijskog ostrva, gde su izvučeni na obalu i sklonjeni. Prijelaz su osiguravali i austrijski veslački brodovi, divizijski i trupni njemački mostovi.
Najbliži cilj njemačkih trupa nakon prelaska bio je zauzimanje područja Goritsy i masiva Orlyak (južno od Gorice), a zatim linija Klitsevan, Zatonye. Napredne trupe nosile su municiju pet dana, namirnice šest dana i velike rezerve inženjerijske opreme. Ovo je bila vrlo razumna odluka, jer su elementi oslobađanja doveli do prekida u prijelazu.
Tako su se Austrijanci i Nijemci pažljivo pripremali za prelazak vodene barijere. U isto vreme, sve te pripreme su izvedene tako tajno da je prelazak 7. oktobra bio neočekivan za Srbe.
Dana 6. oktobra 1915. njemačka artiljerija počela je granatirati srpske položaje, a do jutra 7. oktobra vatra je dovedena do nivoa uragana. Uprkos snažnoj vatri od skoro 40 baterija, koja se nastavila sve dok se desantni ešalon 10. korpusa, koji je napredovao sa Zmijskog ostrva, nije iskrcao, Srbi su, nakon što su Nemci prebacili artiljerijsku vatru u unutrašnjost, pružili snažan otpor Ramu. Do večeri 7. oktobra prevezena su dva puka 103. pješadijske divizije.
Tada su njemačke trupe morale proživjeti teške dane. 8. i 9. oktobra padala je kiša koja se pretvorila u oluju. Uragan se nastavio do 17. oktobra. U to vrijeme, svi načini prelaska, osim parobroda, bili su neaktivni. Nekoliko brodova je oštećeno orkanskim vjetrom. U isto vrijeme, Srbi su ispalili snažnu artiljerijsku vatru i krenuli u protunapad pokušavajući Nijemce baciti u rijeku. Parobrod je s velikim poteškoćama završio prebacivanje trupa 103. divizije. Samo dodatne zalihe municije, hrane i razne opreme omogućile su Nijemcima da prežive. Oluja je prestala tek 17. oktobra, a preostale trupe 10. njemačkog korpusa prebačene su na drugu stranu. Nijemci su 21. oktobra izgradili dva mosta.
Tako je temeljita priprema operacije omogućila njemačkoj 11. armiji da uspješno pređe rijeku, unatoč 8-dnevnom uraganu. Nijemci su uz pomoć moćnih prijelaznih sredstava, bez izgradnje mosta, prebacili tako velike i dobro opremljene jedinice da su uspjeli odbiti sve neprijateljske protunapade i izdržati dok se glavne snage ne približe.
Dalje ofenzive Mackensenovih trupa
Srpska komanda počela je pregrupirati svoje snage s bugarskog pravca prema sjeveru s ciljem stvaranja jake odbrane na putu austro-njemačkih trupa. Austro-njemačke trupe, koje su odlagale prelaz više nego što je planirano, do 18. oktobra uspjele su napredovati na južnoj obali rijeke. Dunav je udaljen samo 10 km. 19. austrougarski korpus, koji je napredovao na bosanskom pravcu, takođe je sporo napredovao, savladavši tvrdoglavi otpor crnogorske vojske.
21. oktobra, avangarde Mackensenove vojske bile su na liniji Ripan, Kaliste, a austrougarske trupe, koje su prešle Donju Drinu, stigle su do Šapca. Ofenziva austro-njemačkih trupa tekla je s velikim poteškoćama, posebno zbog nedostatka komunikacijskih linija. Postojeće ceste oštećene su jesenskim kišama. Austro-njemačke trupe više nisu kasnile zbog otpora srpskih trupa, već zbog prljavštine i začepljenih puteva.
Posebno je teško 3. austrougarskoj armiji u Kövessu, koja je bila gora od 11. armije u savladavanju otpora Srba. Njemačka vrhovna komanda predložila je da Austrijanci ojačaju 3. armiju na račun trupa s talijanskog fronta. Međutim, Austrijanci su se bojali nove ofenzive talijanske vojske i odbili su Nijemce. Zaista, 18. oktobra počela je treća ofenziva talijanske vojske (treća bitka na Isocu). Međutim, Talijani nisu mogli pomoći Srbiji. Svi napadi talijanskih divizija srušili su se na moćnu odbranu austrijske vojske. Austrijanci su bili spremni za neprijateljski napad. Talijani su položili mnogo vojnika, ali su malo napredovali. U novembru je italijanska vojska započela četvrtu ofanzivu protiv Soče. Žestoke borbe su se nastavile do decembra, svi pokušaji talijanske vojske bili su neuspješni. Da bi probili jaku austrijsku odbranu, koja se odvijala na planinskim terenima, Talijani su imali katastrofalno malo teške artiljerije.
Na lijevom boku austro-njemačke grupe armija Mackensen situacija je također bila teška. Slaba austrijska grupa Fühlonn, koja se nalazi u Orsovi, nije uspjela preći Dunav na početku operacije. Kao rezultat toga, Austrijanci nisu mogli odmah osigurati spoj između 11. njemačke i 1. bugarske vojske i transport raznih zaliha i materijala duž Dunava u Bugarsku. A bugarska vojska je ovisila o opskrbi iz Austrije i Njemačke.
Tek 23. oktobra Austrijanci su na području grada Orsovs uspjeli organizirati snažnu topničku paljbu, uz učešće topova 420 mm. Vatrena artiljerijska vatra uništila je srpska utvrđenja. Pod okriljem snažne artiljerijske i mitraljeske vatre (širina Dunava kod Orsove omogućila je efikasnu mitraljesku vatru s druge strane), austrijske trupe uspjele su preći rijeku i uhvatiti se. Nakon dolaska pojačanja, Austrijanci su nastavili ofenzivu i zauzeli potrebni mostobran. Tako je uz pomoć snažne artiljerijske i mitraljeske vatre austrougarska grupa Fyulonna uspjela slomiti otpor srpskih trupa i preći Dunav.
Bugarska ulazi u rat
15. oktobra bugarske trupe prešle su srpsku granicu. U početku su bugarske trupe naišle na žestok otpor Srba i napredovale prilično sporo. Dugo su Bugari bezuspješno napadali dobro utvrđene položaje srpske vojske na rijeci. Timoke i severno od Pirota. No, na lijevom boku, bugarske trupe uspjele su upasti u stanicu Vranja, gdje su uništile željeznicu i telegraf, prekinuvši komunikaciju Srbije sa savezničkim snagama u Solunu.
Do 21. oktobra 1. bugarska armija nastavila je jurišati na srpske položaje. Desno krilo i centar bugarske vojske nalazilo se na rijeci. Timok između Zajčara i Knjaževaca, a lijevo krilo se borilo kod Pirota. Tek 25. oktobra bugarske trupe su prisilile Srbe da se povuku iza Timoka. Druga bugarska armija lako je došla do područja Vranja i Kumanova i presrela rijeku lijevim bokom. Vardar kod Velesa. Tako su bugarske trupe prekinule vezu između srpske vojske i savezničkog ekspedicionog korpusa u Solunu. To je ugrozilo pokrivenost glavnog dijela srpske vojske.
